|
|
Terrorisme moet
vooral preventief worden bestreden
oktober 2001
| Door de ramp van 11 september is één ding heel duidelijk geworden: het wereldwijde terroristische geweld moet tot staan worden gebracht. In de Westerse wereld ontbreekt het nu niet meer aan goede wil en daadkracht om het terrorisme serieus te bestrijden. Of de huidige plannen en maatregelen daartoe adequaat en afdoende zijn moet echter worden betwijfeld. Met name lijkt onvoldoende te worden beseft dat er veel meer aan preventieve beveiliging gedaan zal moeten worden. |
Toenemende
onveiligheid
In het artikel "Toenemende onveiligheid door struisvogelpolitiek" heb ik betoogd dat er een ander veiligheidsbeleid nodig is, gericht op het elimineren van onaanvaardbare risico's. Met zulke risico's krijgen we in onze technische samenleving namelijk steeds meer te maken. Ik schreef onder meer: "Veel onaanvaardbare risico's krijgen onvoldoende aandacht omdat het onder ogen zien van het gevaar grote consequenties heeft. Men blijft liever in de waan dat het allemaal wel méévalt dan dat men zich geplaatst ziet voor de noodzaak van ingrijpende maatregelen."
Een ernstig onaanvaardbaar risico is dat van het internationale terrorisme. De verschrikkelijke ramp waardoor Amerika op 11 september werd getroffen heeft dat opnieuw afschuwelijk duidelijk gemaakt.
Voor het oog van de wereld werd het trotse World Trade Center in New York, hét symbool van de succesvolle Westerse zakenwereld, door een terroristische aanval totaal vernietigd. Tegelijk werd ook het militaire machtscentrum van de Westerse civilisatie, het Pentagon in Washington, door dezelfde terroristische actie zwaar beschadigd. Bij deze ontzettende ramp verloren duizenden mensen het leven.
Terroristisch geweld vormt een ernstig mondiaal gevaar, een probleem dat dringend om een doeltreffende oplossing vraagt.
Moslim-extremisme
niet de enige oorzaak
Velen zijn er thans mét president Bush van overtuigd dat het wereldwijde terrorisme vooral voortkomt uit Moslim-extremisme. Het nieuwe Amerikaanse anti-terrorisme beleid is op dit inzicht gebaseerd. Weliswaar geeft Bush in alle toonaarden te kennen dat er niets mis is met de Islam als zodanig, noch met de overgrote meerderheid van de Moslims, maar hij twijfelt er niet aan dat het terrorisme moet worden bestreden door het wereldwijde terroristische netwerk van de extremistische Moslim-leider Osama bin Laden aan te pakken.
Maar is het niet al te simplistisch gedacht om het terrorisme geheel te willen verklaren vanuit het Moslim-extremisme? Moeten we er geen rekening mee houden dat er altijd personen en groepen zullen zijn die de technische mogelijkheden van de civilisatie willen gebruiken voor vernietigingsdoeleinden?
Terrorisme is uiteindelijk niet rationeel te verklaren. De terreurdaad van 11 september heeft uitsluitend chaos en ellende veroorzaakt. De radicale stromingen in de Islam hebben zeker niets gewonnen door dit gebeuren, integendeel. Radicale Moslims hadden altijd al - ook in de meeste Islamitische landen - weinig politieke invloed, en hun imago en hun mogelijkheden zijn door de aanslagen van 11 september alleen maar verder achteruit gegaan.
De grote meerderheid van de Moslim-wereld distantieert zich resoluut van elke vorm van terreur. Ze vinden het onjuist en betreurenswaardig dat als daders van terroristische aanslagen Moslims zijn dit feit in de media zoveel aandacht krijgt.
Dat de 11 september terreur-actie de positie van de extremistische Moslims in de wereld zou verzwakken was te voorzien. De reactie van de Amerikanen was immers voorspelbaar. De 11 september aanslag kan, evenals veel andere terreurdaden, niet werkelijk rationeel worden verklaard.
Terrorisme
is veiligheidsprobleem
Voor de slachtoffers van een ramp doet het er ook weinig toe of deze het gevolg is van terrorisme door extremistische Moslims, terrorisme door andere groeperingen of individuen, criminaliteit, natuurgeweld, onoplettendheid of onveilige techniek. De gemeenschappelijke noemer van al deze oorzaken is onveiligheid.
De onveiligheid in de wereld is onder meer sterk toegenomen door de urbanisatie. In de huidige dichtbevolkte steden zijn de gevolgen van een calamiteit vaak verschrikkelijk, omdat daar veel mensen in een relatief klein gebied aanwezig zijn.
Verder heeft de ontwikkeling en toepassing van steeds meer techniek in de samenleving ertoe geleid dat ongelukken en terroristische aanslagen soms verschrikkelijke gevolgen hebben. Aangezien de "technische vooruitgang" nog lang niet ten einde is en steeds sneller lijkt te gaan zal dit probleem vrijwel zeker nog ernstiger worden. Tenzij de wereld bij het ontwikkelen en gebruiken van techniek veel hogere prioriteit toekent aan veiligheid.
Dat we vandaag de dag een schaalvergroting zien met betrekking tot het terrorisme heeft waarschijnlijk veel meer te maken met de toegenomen mogelijkheden tot misbruik van techniek dan met een toename van religieus of politiek extremisme.
Militair optreden
hoogstens deeloplossing
Door de aanslagen op het WTC en het Pentagon te omschrijven als oorlogshandelingen werd militaire actie een passend antwoord. Amerika en de andere NAVO-landen beschouwen zich thans in oorlog met regimes die gastvrijheid en steun bieden aan terroristische organisaties. Militaire acties tegen zulke landen zijn echter alleen zinvol als ze ertoe leiden dat daar een goede maatschappelijke orde totstandkomt, een veilige samenleving waarin terrorisme, voorbereiding van terrorisme en steun aan terrorisme onmogelijk zijn.
De militaire vergeldings-acties die in het verleden hebben plaatsgevonden hebben het terrorisme niet gestopt. Dat was ook niet te verwachten want militaire acties treffen vrijwel altijd ook veel onschuldigen, en dat heeft tot gevolg dat er nog meer wrok tegen Amerika en haar bondgenoten ontstaat, emoties die het terrorisme eerder stimuleren dan verminderen.
Uiteindelijk kunnen alleen waterdichte veiligheidsmaatregelen iedere vorm van terrorisme en steun aan terrorisme onmogelijk maken. Het is zeer de vraag of het Westen in staat is ervoor te zorgen dat na geslaagde militaire operaties in de overwonnen gebieden zulke maatregelen worden getroffen.Terroristische organisaties zijn ook zonder toestemming van de overheid in staat om in een land netwerken te vormen en aanslagen voor te bereiden. De grens tussen "hulp bieden aan terroristische organisaties" en "niet in staat zijn terroristische organisaties effectief te bestrijden" is niet exact te trekken. Militair optreden kan in exceptionele gevallen nodig zijn, maar met zulk optreden kan nooit meer dan een gedeeltelijke oplossing worden bereikt. Om het terrorisme de wereld uit te krijgen is veel méér nodig. Als we andere landen willen dwingen het terrorisme effectief te bestrijden dan zullen we daar als Westerse samenleving eerst zelf toe in staat moeten zijn.
Genegeerd
probleem
Onveiligheid is een normaal onderdeel van ons bestaan geworden. Alleen door rampen die veel groter of afschuwelijker zijn dan die welke regelmatig plaatsvinden wordt de wereld zo nu en dan even wakker geschud.
De Westerse mens wil in zijn vrije tijd "leuke dingen doen" en niet nadenken over de grote problemen van de civilisatie. We zouden moeten overwegen om wat minder geld uit te geven aan uiteenlopende vormen van amusement en wat meer aan veiligheid. Maar de Nederlandse communis opinio gaat vooralsnog in een heel andere richting. De top van het bedrijfsleven denkt bijvoorbeeld dat de huidige consumptie-trends zich onverminderd zullen voortzetten. "Er komen nieuwe producten, het leven wordt steeds comfortabeler, we kunnen steeds meer kiezen, hebben geld om leuke dingen te doen en gaan die ook doen, " zo omschrijven Anniek van den Brand en Koos Schwartz in hun boek "Nederland wordt harder en leuker" (Uitg. Nieuwezijds, Amsterdam, 1999) de toekomstvisie van Nederlandse topmanagers.
In de twee jaar sinds dit boek verscheen lijken de ideeën over de toekomst nauwelijks te zijn veranderd. Wat kennelijk niet wordt beseft is dat de huidige trends geenszins bepalend hoeven te zijn voor wat ons te wachten staat. Onze samenleving is bijzonder kwetsbaar en er kan morgen of overmorgen iets gebeuren waardoor alles verandert. Als we dóórgaan met het veiligheidsprobleem te negeren wordt de kans op ongunstige ontwikkelingen steeds groter.
Via de reclame wordt het idee dat het leven steeds comfortabeler wordt en dat we steeds meer leuke dingen gaan doen overgebracht op de bevolking. En de consument gelooft deze boodschap graag, want deze stelt hem in staat weg te vluchten uit de reële werkelijkheid van toenemende onzekerheid.
Ander
veiligheidsbeleid
We zullen als samenleving veel meer aandacht aan het veiligheids-aspect moeten besteden. We moeten beseffen dat als het mogelijk is vliegtuigen als bom te gebruiken er mensen zijn die dat inderdaad willen doen. Ook moet worden bedacht dat de nucleaire, biologische en chemische wapens die nu bestaan als ze door terroristen worden gebruikt tot nog veel grotere verschrikkingen kunnen leiden dan de 11 september ramp.
Voor het wereldwijde terrorisme zijn uiteenlopende oorzaken genoemd, constateerde Ronald Plasterk in de Volkskrant. Zo is Marcel van Dam van mening dat vooral de Israëlische nederzettingen-politiek terroristen kweekt. Door anderen wordt betoogd dat de door het kapitalisme in stand gehouden armoede in de Derde Wereld de diepere oorzaak is. Plasterk zelf denkt dat het terrorisme wordt gevoed door de woede van sommige Moslims over het feit dat de Islam door de Westerse filosofie van De Verlichting is overvleugeld.
Zulke in meerdere of mindere mate juiste theorieën gaan voorbij aan het ongrijpbare niet-rationele element in iedere vorm van terrorisme. Uit het oogpunt van beveiliging kan het terrorisme het beste worden bestreden als een soort natuurverschijnsel, zoals het voorkomen van aardbevingen, overstromingen, orkanen en vulkaan-uitbarstingen. Evenals bij natuurgeweld is de noodzakelijke maatregel: betere protectie.
Betere
preventieve opsporing
De protectie tegen terrorisme zal veel effectiever moeten worden en één van de manieren daartoe is betere preventieve opsporing. Voorbereidingen en pogingen tot aanslagen moeten op tijd worden ontdekt zodat maatregelen genomen kunnen worden om het onheil te voorkomen of te beperken.
Onder meer zullen de inlichtingendiensten van verschillende landen beter moeten samenwerken. Als dat was gebeurd hadden de Amerikaanse FBI en CIA mogelijk niet gefaald met betrekking tot het op tijd ontdekken van de plannen voor de 11 september aanslagen.
Ook kan de techniek helpen om door vroegtijdige detectie de gevolgen van eventuele chemische en biologische terreur-aanslagen te beperken. Er bestaan bijvoorbeeld al sensoren die zeer geringe luchtconcentraties van een bacterie of virus kunnen detecteren. Aan de verdere perfectionering van zulke technieken moet hoge prioriteit worden toegekend.
Betere
toegangscontrole en bewaking
Veel verbetering is ook mogelijk op het gebied van toegangscontrole en bewaking. Zo zou het absoluut onmogelijk moeten zijn om zonder toestemming van de gezagvoerder in de cockpit van een vliegtuig binnen te komen. Technisch is dat zeker realiseerbaar.
Verder valt te overwegen om mensen die uit hoofde van hun functie toegang hebben tot zwaar wapentuig, of tot technische middelen die als zodanig gebruikt kunnen worden, regelmatig met behulp van leugendetectie te screenen op mogelijke geestelijke labiliteit of kwaadwilligheid.
Ook zouden er op vliegvelden en in vliegtuigen weer gewapende veiligheidsagenten aanwezig moeten zijn, zoals dat jaren geleden in de V.S. het geval was. Ook in treinen zouden veiligheidsagenten de risico's aanzienlijk kunnen verminderen. De effectiviteit van deze agenten zal waarschijnlijker hoger kunnen zijn als ze niet als zodanig herkenbaar zijn.
Verder zou bij het ontwikkelen van nieuwe techniek en bij het verbeteren van bestaande techniek veel meer aandacht aan het veiligheids-aspect besteed moeten worden. Het feit dat elk van de vele vliegtuigen die dagelijks in de lucht zijn als een enorme vliegende bom kan worden beschouwd is typerend voor de lage prioriteit die onze cultuur toekent aan veiligheid. Het misverstand dat techniek en onveiligheid onvermijdelijk samengaan is wijdverbreid. Ieder technisch product kan in hoge mate veilig zijn als de samenleving dat wil; dat kost alleen wat meer.
Verdere escalatie
voorkomen
Terrorisme kan niet effectief worden bestreden door middel van alleen strafrechtelijke vervolging en militaire vergelding. De meeste terroristen laten zich waarschijnlijk niet door straf of vergelding afschrikken, en bovendien kunnen de daders lang niet altijd worden gearresteerd.
Dezelfde situatie doet zich overigens voor bij andere vormen van misdaad. Het ophelderingspercentage voor misdaden is in ons land niet hoger dan ongeveer 15%. In veel gevallen vindt wegens personeelsgebrek in het geheel geen onderzoek plaats.
De misdaad heeft zich dermate uitgebreid dat het ook met veel extra geld en nog meer politieagenten onmogelijk is om een aanvaardbaar veiligheidsniveau te realiseren.
Jaarlijks wordt in ons land van meer dan een miljoen misdrijven aangifte gedaan en het merendeel van de daders wordt nooit gepakt. En dan spreken we nog niet eens over de misdrijven waarvan de slachtoffers, omdat het toch geen resultaat heeft, niet eens aangifte doen.
Misdaad moet vooral preventief worden bestreden, want alleen door preventie zal het aantal misdaden sterk teruggedrongen kunnen worden. Daardoor zal ook het vervolgingsbeleid weer veel effectiever kunnen zijn. Met betrekking tot het terrorisme is dit niet anders. Als het terrorisme nog verder om zich heen grijpt zullen de daders, zoals dat nu al bij de "gewone" misdaad het geval is, heel vaak ongestraft blijven. Alleen krachtige preventieve bestrijding kan zo'n ontwikkeling voorkomen.