Terraforming op planeet aarde

door Victor Christiano

Terraforming is het op andere planeten tot stand brengen van aardse leefomgevingen. Maar is het niet logischer om allereerst de leefbaarheid op planeet aarde verder te verbeteren en uit te breiden? Terraforming op aarde is relatief gemakkelijk. Anders dan op bijvoorbeeld Mars is het op de aarde niet nodig om de atmosfeer en het klimaat volledig te veranderen.

De aarde verder leefbaar maken

Tegenwoordig wordt steeds meer ingezien dat we als mensen medeverantwoordelijk zijn voor het voortbestaan van de aarde, de levende natuur en de menselijke civilisatie. Dankzij vooral de milieubeweging is sinds de jaren 1970 het besef gegroeid dat we de duurzaamheid van de aardse leefomgeving moeten beschermen.

Maar alleen beschermen is niet voldoende; op grond van hedendaagse kennis staat vast dat we actief aan het behoud en de verdere groei van de leefbaarheid op aarde moeten bijdragen. In de toekomst zal dit aspect ongetwijfeld steeds meer aandacht krijgen. De aarde is door de evolutie en de menselijke civilisatie al aanzienlijk leefbaarder geworden, maar die ontwikkeling is nog lang niet voltooid.

Misschien kunnen door terraforming op andere planeten aardse leefomgevingen worden gecreëerd, maar vooralsnog zijn daartoe op onze eigen planeet veel betere mogelijkheden aanwezig. Met relatief gemakkelijke ingrepen kunnen in veel nu nog onbewoonbare gebieden op aarde leefbare regio's tot stand worden gebracht en verder worden uitgebreid. Er zijn nog grote onbewoonde gebieden op aarde waar zonder sterke aanpassing vrijwel geen leven mogelijk is. Deze omgevingen wachten op een sprong ecologische vooruitgang door hulp van de moderne mens. Van alle levende wezens is alleen de mens in staat om de leefbaarheid in een gebied in korte tijd met technologische middelen sterk te verhogen.

Nieuwe groene steden

Door betere technieken voor beheersing van het binnenklimaat kunnen bijvoorbeeld in voorheen onbewoonbare gebieden vrij gemakkelijk leefomgevingen tot stand gebracht worden. Interessant is wat dit betreft dat de Amerikaanse staat Florida nog niet zolang geleden door de soms zeer hoge temperaturen grotendeels vrijwel onbewoonbaar was. Het is te danken aan een technische vinding die inmiddels heel gewoon is, namelijk airconditioning, dat Florida nu een aantrekkelijk woongebied met bloeiende steden is.

De verdere terraforming op aarde zal waarschijnlijk vooral plaatsvinden door het bouwen van groene steden in nu nog onleefbare gebieden. Beginnend als relatief kleine oases zullen deze steden uitgroeien tot grote stedelijke regio's. Belangrijke problemen voor een stad zoals binnenklimaat, watervoorziening, energievoorziening en voedselproductie kunnen dankzij de technologische vooruitgang steeds doelmatiger plaatselijk worden opgelost. De aangetroffen condities voor het bouwen van een stad worden steeds minder belangrijk; dus er zullen ongetwijfeld steeds meer steden worden gebouwd in nu nog onleefbare omgevingen zoals woestijn- en steppegebieden.

Deze nieuwe steden zullen complete ecosystemen vormen, zelfvoorzienend en met een groen landelijk karakter. In het verleden werd het vaak vanzelfsprekend gevonden dat een stad voedsel, energie, water en uiteenlopende producten van elders betrok. In de nieuwe steden op aarde zal dat veel minder het geval zijn; dat worden zelfstandige groene regio's, die door hun aanwezigheid bijdragen aan de leefbaarheid van het aardoppervlak. Deze nieuwe stedelijke agglomeraties zullen aanzienlijk verschillen van die welke historisch gegroeid zijn. Ze worden van meet af aan ontworpen als ecosystemen met habitats voor de mens en andere soorten.

Evolutie en civilisatie

Het leven heeft er miljarden jaren over gedaan om van een onbewoonbare planeet een oord te maken waar een begin gemaakt kon worden met menselijke civilisatie. Deze evolutie was de natuurlijke terraforming die op aarde heeft plaatsgevonden. De evolutie is gegaan in de richting van het creëren van hogere levensvormen en het tot stand brengen van leefbare omgevingen. Op grote schaal werd anorganische materie geconverteerd naar levensvormen en ecosystemen.

De drijvende kracht daarachter was de overlevingsdrang van de verschillende soorten. De cyanobacteriën waarmee het leven op aarde begon hadden deze drijfveer, die ook daarna de ontwikkeling zou sturen, al in zich. Deze cyanobacteriën ofwel blauwalgen hebben ook de atmosfeer verrijkt met de voor het leven op aarde zo belangrijke zuurstof.

De overlevingsdrang van de soorten leidde tot zowel veel strijd als symbiotische samenwerking. Soms werd de symbiose zo innig dat een nieuwe soort ontstond die betere overlevingskansen had. Uiteindelijk is zo de hele tegenwoordige levende natuur tot stand gekomen. De zeeën en het aardoppervlak hebben daarvoor de ruimte en de fysische condities geleverd maar aan de eigenlijke evolutie weinig bijgedragen. Zonder de overlevingsdynamiek van planten en dieren zou de aardse omgeving nog steeds onherbergzaam zijn.

Het door de mens creëren van civilisatie kan worden beschouwd als het voortzetten van de evolutie op een hoger niveau. De mens kan op rationele wijze creatief oorzakelijk zijn en veel doelmatiger dan planten en dieren ecosystemen tot stand brengen.

Verdere terraforming op aarde

De terraforming op aarde is al miljarden jaren aan de gang en ging in het verleden heel langzaam, namelijk als evolutie. Nog steeds worden bepaalde evolutionaire patronen in de levende natuur herhaald om grotere leefbaarheid tot stand te brengen. Deze terugkerende creatie door de levende natuur van betere leefbaarheid wordt successie genoemd. Interessant is bijvoorbeeld dat langs de kust een speciale vorm van successie het mogelijk maakt dat zich duinen kunnen vormen. Deze duinen zorgen vervolgens voor bescherming tegen het zoute water, waardoor weer andere plantengroei mogelijk wordt en zich geleidelijk een ecosysteem kan ontwikkelen.

De levende natuur creëert inderdaad ook zonder de mens ecosystemen, maar dat gaat niet erg doelmatig. In de planten- en dierenwereld vindt veel verspilling en onnodige vernietiging plaats. Daarom is het essentieel dat de mens met verdere terraforming voortbouwt op de evolutie. Te verwachten is dat de moderne mens dat in de toekomst inderdaad steeds meer gaat doen. Ook de ruimtevaart en het onderzoek van de kosmos zullen doorgaan, maar de meeste aandacht en energie zal gaan naar het verder leefbaar maken van de aarde.

In de ruimte worden we immers nog veel meer dan op aarde geconfronteerd met de wet van de toenemende entropie. Astronomisch onderzoek wijst er op dat er in de onvoorstelbaar grote kosmos maar heel weinig planeten geschikt zijn voor terraforming. Op de planeten binnen ons zonnestelsel die in aanmerking komen lijken de problemen vooralsnog onoverkomelijk, en mogelijk geschikte planeten buiten het zonnestelsel zijn heel ver weg en in feite nog onbereikbaar. Daarom is te verwachten dat de verdere terraforming zal plaatsvinden in de nu nog onbewoonbare gebieden hier op de aarde.