Veranderingen op het Amsterdamse Westerdokseiland

april
2003

Natuur en stadsvernieuwing op een relatief onbekend Amsterdams eiland

Veranderingen op het Amsterdamse Westerdokseiland

door Jan Rood

Beeldend kunstenaar en auteur
Jan Rood woont en werkt
te Amsterdam

Het Westerdokseiland werd ooit, in 1834 om precies te zijn, aangelegd in het Amsterdamse IJ. Door de jaren heen is op dit stukje Amsterdam heel veel veranderd. En ook op dit moment lijkt verandering het enige constante te zijn op het Westerdokseiland.
De laatste tientallen jaren was deze plek een eldorado voor plantkundigen. Dit doordat de zaden van in deze omgeving zeldzame planten door middel van buitenlandse goederen, schepen en treinen hier terecht en tot groei waren gekomen.

Doorvoerplaats

Het IJ is het water waaraan Amsterdam in het verleden is ontstaan toen alle scheepvaartverkeer naar en van de stad nog via de Zuiderzee (het huidige IJsselmeer) en verder naar de Noordzee en oceanen geschiedde. Eerst werd er destijds tegen de dichtslibbing van het IJ een ringdijk gemaakt. Er ontstond hierdoor een bassin of dok, waarin zeeschepen destijds rustig en diep water vonden en wat tevens gevrijwaard was van aanslibbing.

Toen dat dok later in onbruik raakte is er daarin een eiland geplempt. Dit is het Westerdokseiland, wat zo'n beetje dwars op de drie Westelijke Eilanden ligt, te weten het Bickers-, het Realen- en het Prinseneiland. Op de kaart bevinden deze drie eilanden zich ten westen van het Centraal Station.

Een bestemming zoals de eerder, in 1614 en '15 aangeplempte drie Westelijke eilanden kreeg het niet. Dat was als vestigingsplaats van lawaai- en stank- veroorzakende bedrijven zoals scheeps- en breeuwwerven en aanverwante nijverheid.

Het Westerdokseiland werd meer een doorvoerplaats. Het treinspoor was inmiddels doorgetrokken tot het nabijgelegen Centraal Station dat in 1889 gereedkwam. En later werd dat spoor weer verder doorgetrokken tot aan de kades van het Westerdokseiland die grensden aan het diepe water van het Westerdok, zodat de goederen, die daar door schepen met een steeds grotere diepgang werden aangevoerd, weer per trein afgevoerd konden worden.

In verband hiermee kwamen er later bijvoorbeeld ook silo's voor aangevoerde granen en douaneloodsen voor het inklaren van goederen op het eiland. Van de sporen is inmiddels weinig meer over. Hier en daar ligt nog wat spookrails, en ergens heeft zich zelfs een berk zich tussen de bielzen genesteld.

Geschiedenis

Dat was globaal zo'n beetje de situatie tot 1960, '70. De drie Westelijke eilanden waren inmiddels van werkeilanden, wooneilanden geworden. Op het Westerdokseiland was de goederenaanvoer gestokt. De graansilo's waren in onbruik geraakt. Evenals de douaneloodsen. Deze zijn inmiddels weer deels door kunstenaars en bedrijfjes in gebruik genomen.

De loodsen vormen tegenwoordig een geliefd object voor graffiti-kunstenaars. En inmiddels zijn bijna alle treinrails opgedoekt en behoort ook een brede strook voor het parkeren van treinstellen tot de verleden tijd. Het eiland ligt nu eigenlijk braak en wordt bouwrijp gemaakt. Het gaat ook een wooneiland worden. De komende jaren worden er ruim negenhonderd woningen gebouwd. De nieuwbouw reikt straks tot veertig meter hoog.

Tot zover in het kort de geschiedenis van een relatief onbekende plek in Amsterdam. Al gebeuren er sporadisch nog wel dingen. Zo is er de Silodam: de voormalige graansilo's zijn verbouwd tot woningen met een prachtig uitzicht. Op het Stenen Hoofd, ooit aanlegplaats voor de schepen van de Holland-Amerikalijn zijn zo af en toe festiviteiten en er groeien diverse soorten varens op de kademuren, waarvan sommige zeldzaam. Van het uiteinde van het Stenen Hoofd staat alleen nog de draagconstructie. En er is natuurlijk de verkeersweg - de Westerdoksdijk - die zich in de lengterichting over het eiland slingert.

Eldorado voor plantkundigen

Over het verleden, het heden en de toekomst van het Westerdokseiland valt veel te vertellen. Maar nu wil ik het hebben over het heden. Hoe staat de natuur er nu nog bij en hoe wordt het overgenomen door de onvermijdelijke nieuwbouw. Want het Westerdokseiland was de laatste tientallen jaren een eldorado voor plantkundigen doordat het gedurende die tijd in relatieve rust braak had gelegen.

Er werd even niets mee gedaan. Immers, juist de goederenoverslag had voor die uniciteit gezorgd in de vorm van een (soms) zeldzame plantengroei. Dit doordat de zaden van die planten destijds door middel van buitenlandse goederen, schepen en treinen hier terecht en tot groei waren gekomen.

Op het moment van dit schrijven is de lente aangebroken. De groei en bloei komt er weer aan. Er staat nog niet veel, maar toch konden al enige plantjes worden gefotografeerd: een Blauw Druifje, een beginnende Koningskaars en een (tuin)Judaspenning.

Maar ook de stedelijke vernieuwing: de bouw van een nieuwe verbindingsbrug vanaf het eiland vordert gestaag. De bouwondernemers staan bij wijze van spreken in de startblokken. Dat wordt de toekomst. Over de opkomende natuur en de daarvoor in de plaats komende nieuwbouw op een relatief onbekend stukje Amsterdam, het Westerdokseiland, wil ik u in volgende artikelen meer vertellen.