Materialistisch paradigma is oorzaak van veel maatschappelijke problemen

Rehabilitatie van religie kan moderne samenleving redden

door ing. Jan Everink

januari 2002

De verminderde invloed van de kerken is een belangrijke oorzaak van veel maatschappelijke problemen. Toch zien we helaas dat er een tendens bestaat om de rol van de kerken in de samenleving nog verder terug te dringen. In Frankrijk heeft dat al tot anti-religieuze wetgeving geleid. Wat betreft ons eigen land is waakzaamheid geboden. De moderne samenleving heeft om te kunnen overleven de kerken hard nodig.

Materialistisch paradigma

De natuurwetenschappen kunnen ons veel vertellen over de materiële werkelijkheid maar nauwelijks iets over de spirituele werkelijkheid. Ook over levende organismen kunnen de natuurwetenschappen weinig zinnigs te berde brengen, want in de levende natuur hebben we zowel met de materiële als de spirituele werkelijkheid te maken. De natuurwetenschappen worden begrensd, wat hun reikwijdte betreft, door het materialistische paradigma, het uitgangspunt dat de materiële wereld geheel onafhankelijk van de spirituele werkelijkheid functioneert en voortbestaat. Voor praktische doeleinden met betrekking tot de onbezielde materie is dat ook een bruikbare aanname. De materiële werkelijkheid met al zijn wetmatigheden is echter uiteindelijk slechts een bijzondere manifestatie van de metafysische werkelijkheid. De natuurwetten hebben daarom slechts beperkte geldigheid, namelijk uitsluitend met betrekking tot de fysische ruimte en energie.

Het materialistische paradigma zou voor de samenleving geen enkel probleem opleveren als het uitsluitend de basis zou vormen voor het onderzoek van de onbezielde materie. Dit is echter helaas niet het geval, want vandaag de dag hebben de natuurwetenschappen ten onrechte de belangrijke positie ingenomen van basiswetenschap die het fundament vormt voor alle andere wetenschappen. Die positie komt eigenlijk toe aan de metafysica, de wetenschap die de essentie bestudeert van zowel de materiële als de spirituele werkelijkheid.

Moderniteit en kerk

Metafysische kennis is soms moeilijk te begrijpen en gaat daarom gemakkelijk verloren. Gebleken is dat deze kennis alleen binnen een kerk goed wordt bewaard en doorgegeven.

Zelfs als in een tijdperk van dwaling en toenemende onleefbaarheid de verwarring tot in de kerken doordringt zal de traditie en de gemeenschapszin in deze genootschappen ervoor zorgen dat de grote metafysiche waarheden van de betreffende religie niet geheel vergeten worden.

Het onjuiste beeld dat de moderne mens heeft van religie heeft ertoe geleid dat de maatschappelijke invloed van de verschillende kerken steeds verder is teruggedrongen. Slechts de sterk geseculariseerde, ofwel verwereldlijkte, vormen van religie worden nog acceptabel gevonden. Van kerken wordt verwacht dat ze zich, evenals de rest van de moderne samenleving, conformeren aan de overheersing van het materialistische paradigma. Binnen de geseculariseerde geloofsgemeenschap mogen de leden uiting geven aan religieuze gevoelens, maar buiten deze groep moeten ze net als ieder ander de hegemonie van de natuurwetenschappen erkennen.

De kerken zijn vandaag de dag terughoudend wat betreft het bekend maken van hun grondstellingen, omdat ze niet als "fundamenteel" willen worden bestempeld. Want naast de volkomen geseculariseerde religie ziet de moderne wereld nog slechts het gewelddadige religieuze fanatisme dat ten onrechte wordt aangeduid met de term "fundamentalisme". Ten onrechte, want fundamentalisme, in de zin van waarde hechten aan de leerstellige fundamenten van een religie, heeft niets te maken met intolerantie, irrationaliteit en geweld. Integendeel, juist in de fundamentele essentie van een religie kan de wijsheid worden gevonden die de samenleving vandaag de dag meer dan ooit nodig heeft. Wil de moderne maatschappij overleven dan zal zij de schat aan in de kerken aanwezige kennis niet langer ongebruikt mogen laten.

Een goede stap naar grotere waardering voor religie zou kunnen bestaan uit het niet meer herhaaldelijk in de media misplaatst gebruiken van het woord fundamentalisme. Als fanatisme en terroristisch geweld worden gelijkgesteld aan religieus fundamentalisme dan wordt een onjuist beeld van religie aan de mensen opgedrongen.

Godsdienst-intolerantie

Belangrijk is ook dat de politieke partijen in ons land op de bres blijven staan voor de vrijheid van religie. In Europa lijkt namelijk het kwaad van de godsdienst-intolerantie weer de kop op te steken. Onder meer de publiciteit betreffende het zogenoemde "sektenprobleem" is een symptoom van deze toenemende anti-religie-mentaliteit. Het sektenprobleem is een niet-bestaand probleem dat door de media is bedacht en dat van tijd tot tijd in de publiciteit wordt gebracht. Door de onjuiste probleemstelling worden religieuze groeperingen in een kwaad daglicht geplaatst.

Verontrustend is ook dat in Frankrijk een discriminerende wet tegen religieuze organisaties van kracht is geworden. Deze wet werd door de Franse Eerste Kamer aangenomen toen slechts een klein deel van de volksvertegenwoordigers aanwezig was.

Op de anti-religieuze Franse wetgeving is terecht van veel kanten kritiek gekomen, onder meer van de 4 grote traditionele kerken in Frankrijk. Ook internationale organisaties op het gebied van mensenrechten en religie hebben bezwaren laten horen. Daartoe behoren de International Helsinki Federation, de Franse Liga voor de Mensenrechten en de World Evangelical Fellowship. Verder werd door de Scientology Kerk een officiële klacht tegen de anti-religie-wet ingediend bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Religie en wetenschap

Niet het verder terugdringen maar juist het rehabiliteren van de religie is wat dient te gebeuren. Dan kan de religieuze boodschap dat de wereld uit méér bestaat dan alleen materie weer luid en duidelijk klinken. Veel ongunstige maatschappelijke ontwikkelingen zijn een gevolg van de overheersing van het materialistische paradigma in de moderne wetenschappen. Door deze onjuiste metafysische basis raken veel wetenschappen op dood spoor, terwijl de samenleving desondanks doorgaat met deze wetenschappen op grote schaal toe te passen.

De metafysische onwetendheid bij wetenschappers is soms ontstellend. Dat kon bijvoorbeeld weer eens worden geconstateerd in de Teleac-serie "Brain Story" die beginnend 22 november 2001 werd uitgezonden. Volgens de makers van dit programma beschikt de mensheid thans dankzij experimenteel hersenonderzoek over belangrijke nieuwe inzichten betreffende ons bewustzijn. Aan de serie, die onder supervisie stond van een hoogleraar farmacologie, werd meegewerkt door biologen, neurowetenschappers, psychologen en taalkundigen.

"Ik denk dat onze hersenen ons maken tot wie we zijn: Al onze hoop, vrees, gedachten en dromen zitten ergens in ons hoofd. Volgens mij zit elk aspect van ons leven ergens in onze hersencellen," aldus de professor die de leiding had van dit als informatief bedoelde tv-programma.

"De wetenschap brengt ons nu ergens waar we nooit zijn geweest: in de menselijke geest," merkte ze verder op. En daarmee gaf zij uiting aan een groot misverstand in de moderniteit: de veronderstelling dat over de menselijke geest nog niets bekend is, en dat het de taak is van de moderne materialistische wetenschap om er iets over te ontdekken.

"Life science": doodlopende weg

De moderne samenleving kan blijkbaar niet inzien dat er al duizenden jaren lang belangrijke spirituele kennis op deze planeet bestaat, kennis die vooral binnen de kerken is bewaard en doorgegeven. Ook de traditionele kerken zélf lijken soms niet meer te beseffen dat hun heilige boeken bronnen van metafysische kennis zijn.

In nieuwe spirituele organisaties en religies zoals Transcendente Meditatie en Scientology wordt wél ingezien dat een kerk moet voorzien in de behoefte aan metafysiche kennis. Deze jonge kerken gaan fundamentele levensvragen niet uit de weg, en dat is een belangrijke oorzaak van hun succes. De traditionele kerken zouden echter méér moeten doen om de wetenschap en de samenleving te behoeden voor verdere ontsporing.

Onder meer zou de wetenschappelijke en industriële richting die zichzelf aandient als "life science" de kerken grote zorg moeten baren. "Life science" is de toepassing van moderne biochemie en genetica om de levende natuur overeenkomstig de prioriteiten van grote internationale bedrijven te hervormen. "We stevenen af op een tijdperk waarin onze volgende grens het leven zelf zal zijn," zo lezen we in een magazine van DSM, één van de grote ondernemingen die veel geld investeren in het verder ontwikkelen en marktrijp maken van "life science". Deze internationale organisaties willen de levende natuur kneden in vormen die passen in een door economische belangen gestuurde wereld.

Samenleving van patiënten

Onder meer op de volksgezondheid zal de "life science" een ongunstig effect hebben. In de huidige gezondheidszorg speelt de verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid al nauwelijks een rol, en de "life science" zal deze tendens verder versterken.

De moderne geneeskunde is geheel gefixeerd op wat men beschouwt als dé oorzaken van ziekte: bacteriën, virussen, biochemische verstoringen en genetische afwijkingen. Met name op de laatstgenoemde twee gebieden heeft de "life science"-industrie een enorm nieuw marktpotentieel ontdekt. Dankzij recente doorbraken op het gebied van de biochemie en de genetica kunnen nieuwe medicijnen met tot dusver niet-mogelijke effectiviteit worden ontwikkeld.

Wat niet wordt beseft is dat de werkelijke oorzaken van de meeste ziektegevallen te maken hebben met door de persoon zelf te beïnvloeden factoren, namelijk voeding, leefwijze, emotionele attitude en omgeving. Deze persoonlijke factoren zullen als gevolg van de toenemende invloed van de "life science" ook in de toekomst nauwelijks aandacht krijgen. Gezondheid zal een schaars goed blijven en chronische aandoeningen een veelvoorkomend verschijnsel. Chronisch zieken zullen nog meer dan thans afhankelijk zijn van lichaamsvreemde drugs, die op lange termijn de gezondheid vaak verder doen achteruit gaan. Zo zullen we steeds meer naar een samenleving van patiënten gaan: drugsafhankelijke mensen van wie de gezondheid verre van optimaal is.

Maatschappelijke problemen

De overheersende invloed van het materialistische paradigma veroorzaakt behalve op het terrein van de gezondheidszorg ook op andere gebieden menselijk leed en maatschappelijke problemen. Zo zien we dat overheden allang niet meer in staat zijn om de toename van onveiligheid en criminaliteit tot staan te brengen. De samenleving wordt onbestuurbaar omdat de bestuurders een onjuist, op het materialistische paradigma gebaseerd, mensbeeld hebben.

We zien ook dat er al voor wordt gekozen om suïcidale personen bij hun zelfmoordplannen te helpen in plaats van hen de steun te bieden die ze nodig hebben om het leven weer aan te kunnen. Steeds vaker wordt het leven als dermate uitzichtloos beschouwd dat de dood te verkiezen lijkt. Wat kunnen we anders verwachten als de mens zich volledig identificeert met zijn sterfelijke lichaam! In feite is het leven voor de moderne nog slechts in de materie gelovende mens van meet af aan uitzichtloos. Daarom heeft hij voortdurend kick-ervaringen nodig, vluchtbelevenissen die het leven op korte termijn wat draaglijker maken maar die op lange termijn een tegengesteld effect hebben.

Deze moderne uitzichtloosheid die de hele samenleving aantast is ook de diepere oorzaak van het drugsprobleem. Drugs kunnen een krachtige kick-ervaring geven maar ze verwoesten de gezondheid en ze ruïneren de persoonlijkheid. De moderne maatschappij kan het drugsprobleem niet oplossen omdat zij de werkelijke oorzaak ervan niet begrijpt.

Alleen de kerken zijn in staat de samenleving te verlossen uit de greep van het materialistische paradigma. Dat kunnen ze doen door: het leveren van metafysische onderbouw voor de wetenschappen, het signaleren van en waarschuwen voor maatschappelijke ontsporingen en gevaren, het ontwikkelen en presenteren van reële oplossingen voor maatschappelijke problemen, het uitdragen van een in de moderne tijd passende moraal, en het bieden van individuele geestelijke hulp en begeleiding.

Met name de laatstgenoemde functie is bij uitstek de verantwoordelijkheid van de kerken. De psychologie en de psychiatrie bevinden zich geheel in de greep van het materialistische paradigma en zijn daarom niet in staat geestelijke gezondheidszorg te bieden. Alleen in een kerk kan voldoende essentiële kennis over de mens aanwezig zijn om professionele hulp te bieden aan personen die in geestelijke nood verkeren.

Kerken en media

De kerken zouden ook op grote schaal gebruik moeten maken van de hedendaagse communicatie-technologie. Ze zouden op die manier meer tegenwicht kunnen bieden tegen de stroom slecht nieuws, sensatie en vaak misleidende reclame die voortdurend over de tv-kijker wordt uitgestort, en die een verwarrend en bewustzijnverlagend effect heeft. In tv-programma's en op het internet zouden de kerken méér informatie over spirituele onderwerpen kunnen geven.

Ook zouden de media veel intensiever gebruikt kunnen worden om het kerkbezoek te stimuleren. Terwijl er steeds meer kantoorkolossen en andere moderne bouwsels verschijnen wordt het ene prachtige oude kerkgebouw na het andere afgebroken, omdat er geen belangstelling meer voor kerkdiensten zou bestaan. Die belangstelling is echter potentieel nog steeds aanwezig en zou zeker weer opleven als de kerken méér reclame zouden maken. We leven thans in een sterk commercieel georiënteerde samenleving en geen enkele organisatie kan overleven zonder daarmee rekening te houden. Dat geldt niet alleen voor bedrijven maar evenzeer voor kerkgenootschappen.

Wat deze eeuw ons precies zal brengen weten we niet, maar één ding is zeker: er zullen grote veranderingen plaatsvinden. De 21ste eeuw zal óf de eeuw worden waarin de Westerse civilisatie een grote opknapbeurt krijgt, óf de eeuw waarin deze civilisatie min of meer te gronde gaat.

Als we er niet in slagen onze maatschappij op een aantal punten drastisch te verbeteren ziet het er somber voor ons en voor toekomstige generaties uit. Om de toenemende bedreigingen het hoofd te kunnen bieden heeft de moderne samenleving de kerken hard nodig. In de politiek zou men zich daar veel meer bewust van moeten zijn. De kerken, aan hun kant, zouden zich weer moeten toeleggen op hun fundamentele verantwoordelijkheden als centra van spirituele kennis, waarbij ze ook meer dan thans gebruik zouden moeten maken van moderne technologische middelen.