Wetenschappelijk onderzoek bevestigt gezondheidseffecten van thee

Door Katja Vogel

december 2003

Dat thee goed is voor de gezondheid weet de mensheid al heel lang. Vooral in de traditionele Chinese en Japanse geneeskunde worden aan deze drank uiteenlopende gunstige eigenschappen toegeschreven. Omstreeks 1985 begon de Westerse wetenschappelijke wereld serieuze belangstelling te krijgen voor de invloed van theeconsumptie op de gezondheid, een belangstelling die nog steeds toeneemt. De groeiende wetenschappelijke interesse komt onder meer tot uiting in het feit dat regelmatig conferenties over het onderwerp thee worden gehouden. De beschikbare research-resultaten wijzen er op dat het regelmatig drinken van thee onder meer kan bijdragen aan de preventie van hart- en vaatziekten en kanker.

Thee, een heilzame drank

Thee is een drank met een lange historie, die met name in China al vele duizenden jaren wordt gebruikt. De drank wordt bereid uit de bladeren van de Camellia sinensis ofwel theeplant. Behalve in China wordt Camellia sinensis thans op theeplantages in tal van andere plaatsen in de wereld geteeld. Daartoe behoren onder meer India, Japan, Indonesië, Argentinië, Tanzania, Kenya en Turkije.

Een belangrijke bevinding van het wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van thee is dat het regelmatig drinken ervan kan helpen om de achteruitgang van lichaamsweefsels door oxidatie tegen te gaan. Oxidatieve aantasting van lichaamsstructuren is een belangrijke factor bij het ontstaan van verouderingsverschijnselen en speelt een oorzakelijke rol bij de ontwikkeling van welvaartsziekten zoals kanker en hart- en vaataandoeningen.

Het optreden van oxidatieschade aan cellen en weefsels kan worden vergeleken met het roesten van ijzer en is in het lichaam nooit helemaal te vermijden. Maar de schade kan door bepaalde typen voedingsstoffen, die antioxidanten worden genoemd, wel worden beperkt. In thee zijn verschillende van deze voedingsstoffen aanwezig.

Zwarte en groene thee

Afhankelijk van de behandeling die de bladeren na het plukken ondergaan worden verschillende categorieën thee onderscheiden. De bekendste soorten zijn zwarte thee en groene thee.

Ruim 75 procent van alle thee die in de wereld wordt gedronken, en die ook in ons land op grote schaal wordt gebruikt, is zwarte thee. Deze soort ontstaat door bepaalde in de theeblaadjes aanwezige enzymen te activeren, waardoor een proces op gang komt dat fermentatie wordt genoemd. Dit heeft onder meer tot gevolg dat in de theebladeren aanwezige stoffen die als catechines worden aangeduid grotendeels worden omgezet in andere verbindingen, zoals zogenoemde theaflavines.

Groene thee wordt geproduceerd door de theebladeren snel na het plukken een behandeling te geven die ervoor zorgt dat de fermentatie veroorzakende enzymen worden uitgeschakeld. Doordat geen fermentatie optreedt bevat groene thee nog vrijwel alle catechines die van nature in de bladeren aanwezig zijn.

Zowel catechines als theaflavines zijn sterke antioxidanten. Dat zwarte thee veel theaflavines en aanzienlijk minder catechines dan groene thee bevat hoeft daarom in principe geen nadelige gevolgen te hebben voor het vermogen om de lichaamsweefsels tegen oxidatieve aantasting te beschermen.

Naast zwarte en groene thee is er ook nog een tussenvorm, waarbij de theeblaadjes gedeeltelijk worden gefermenteerd, die Oolong thee wordt genoemd. Verder bestaat er nog een tamelijk zeldzame, door fijnproevers gewaardeerde en vaak kostbare witte thee. Daarvoor worden met grote zorg, veelal van speciale theeplanten, jonge blaadjes of knoppen geplukt, die niet (of soms zéér licht) worden gefermenteerd. Van alle soorten is witte thee het type dat het minst is bewerkt.

Veel verschillende smaken

Omdat naast de mate van fermentering ook factoren als het type Camellia sinensis, de bodemgesteldheid en het klimaat voor een groot aantal verschillende theesoorten zorgen, kan de thee-liefhebber hedentendage uit een grote variëteit aan smaken een keuze maken. Zo hebben bijvoorbeeld Ceylon thee (uit Sri Lanka, vroeger Ceylon genaamd), Darjeeling thee (uit Noord-India bij het Himalaya gebergte) en Assam thee (eveneens uit India maar wat meer naar het zuidoosten) ieder een eigen smaak. Ook het jaargetijde waarin wordt geoogst speelt een rol. Een voorbeeld hiervan is Darjeeling, waarvoor vier verschillende plukseizoenen bestaan, die elk een andere smaak opleveren.

De keuzemogelijkheden worden nog vergroot doordat diverse melanges, waarin meerdere theesoorten worden gecombineerd, verkrijgbaar zijn. Ook worden bij de productie soms speciale bewerkingen of toevoegingen toegepast, waardoor bijvoorbeeld karakteristieke rookthee, geurige jasmijnthee of de bekende Earl Grey ontstaan. De term Earl Grey wordt gebruikt voor theeën waaraan olie van de bergamot (een speciaal soort citrusvrucht) is toegevoegd.

Overigens worden ook dranken die uit andere planten dan Camellia sinensis worden bereid wel met het woord thee aangeduid. Men spreekt dan vaak over kruiden- of vruchtenthee. Het woord vruchtenthee wordt ook gebruikt voor echte thee waaraan een vruchtensmaakje, bijvoorbeeld mango of zwarte bessen, is toegevoegd.

Thee tegen hart- en vaatziekten

Door verschillende studies bij bevolkingsgroepen is aangetoond dat het regelmatig drinken van thee het risico op hart- en vaatziekten kan verminderen. Zo is bijvoorbeeld een studie verricht waarbij bleek dat mensen die twee koppen thee per dag dronken gemiddeld minder kans op een hartinfarct hadden dan degenen die geen thee gebruikten.

De preventieve werking tegen hart- en vaatziekten heeft te maken met de antioxidatieve eigenschappen van thee. Veel hart- en bloedvatziekten zijn het gevolg van vernauwingen in de bloedvaten door verdikkingen aan de binnenzijde van de bloedvatwanden. Deze verdikkingen ofwel plaques worden onder meer veroorzaakt door oxidatieve processen. Regelmatige consumptie van thee kan deze oxidatieschade beperken en zo helpen om vernauwingen in de bloedvaten te voorkomen.

Thee kan ook nog op andere manieren de kans op hart- en vaatziekten verkleinen. Bij een onderzoek in Japan bleek dat het drinken van veel groene thee, het type thee dat in dat land heel populair is, de vet- en cholesterolgehaltes in het bloed verlaagde. Dat is gunstig ter preventie van bloedvatvernauwingen omdat de ontwikkeling van plaques door hoge vet- en cholesterolgehaltes wordt bevorderd.

Interessant is ook een Nederlands onderzoek waarbij een hoge consumptie van bepaalde in thee aanwezige antioxidanten de kans om aan een hartziekte te overlijden aanzienlijk bleek te verlagen.

Thee tegen kanker

Belangrijk is verder dat zowel dierstudies als onderzoek bij bevolkingsgroepen wijzen op een preventieve werking van thee tegen verschillende soorten kanker. Met name voor groene thee is reeds veel onderzoek gedaan dat aannemelijk maakt dat regelmatig gebruik van deze drank de kans op kanker verkleint. De onderzoekresultaten zijn zo gunstig dat in Japan groene thee een erkend middel voor kankerpreventie is.

In vergelijking met groene thee is over de antikanker-werking van zwarte thee veel minder bekend, maar dierproef-onderzoek wijst erop dat ook dit soort thee kan helpen de ontwikkeling van kanker tegen te gaan. Sinds enige tijd wordt ook wetenschappelijk onderzoek gedaan naar witte thee. Uit de resultaten daarvan blijkt dat dit type in bepaalde opzichten mogelijk een nog sterkere preventieve werking tegen kanker heeft dan groene thee.

Thee als kalmeringsmiddel

Thee heeft ook een rustgevende en ontspannende werking, zoals veel mensen uit ervaring weten. Dit effect is vooral te danken aan de in thee aanwezige l-theanine. Dit is een stof met heilzame effecten op het functioneren van de hersenen, die in het algemeen in groene thee in grotere hoeveelheden wordt aangetroffen dan in zwarte thee.

Over de werking van l-theanine is wetenschappelijk vrij veel bekend. Zo werd bij dieren aangetoond dat het gedurende drie maanden toedienen van l-theanine een gunstige invloed had op het leervermogen en de geheugenfunctie. Bij mensen bleek de inname van l-theanine te leiden tot het optreden van alfagolven in de hersenen, het type golven dat wijst op een ontspannen geestesgesteldheid. Belangrijk is dat l-theanine wel een rustgevend effect heeft maar géén sufheid veroorzaakt. De research-resultaten betreffende l-theanine zijn dermate positief dat deze stof thans ook in voedingssupplementen wordt toegepast.

Dat mensen die regelmatig thee drinken bijzonder ingenomen zijn met de wetenschappelijke onderbouwing voor de gezondheidsbevorderende eigenschappen van deze drank is vanzelfsprekend. Voor anderen kan deze informatie aanleiding zijn zich ook aan te sluiten bij de grote club van mensen voor wie het drinken van een kopje thee steeds weer behoort tot de plezierige momenten van de dag.